Historia spawalnictwa w Polsce

Historia spawalnictwa w Polsce

W Polsce tak samo jak i w Europie początek spawalnictwa rozpoczął się na przełomie XIX i XX weku kiedy rozwój chemii i fizyki przyczynił się do poznania wcześniej nie osiągalnych źródeł ciepła oraz opracowania nowych technologii łączenia metali.

Dwie najistotniejsze metody spawania czyli spawanie elektryczne łukowe oraz spawanie acetylenowo – tlenowe powstały mniej więcej w tym samym czasie czyli pod koniec XIX wieku. W 1899 r rozpoczęto próby spawania łukowego stosując metodę Stanisława Olszewskiego.

Stanisław Olszewki był pionierem spawania łukowego niestety przez lata świat nie uznawał jego wkładu w tą dziedzinę techniki. 

Olszewski urodził się w Warszawie 6 stycznia 1852 roku. Studia rozpoczął w Szkole Głównej w Warszawie niestety po zamknięciu szkoły przez zaborcę przerwał naukę i w 1871 roku zapisał się na Uniwersytet w Liege i w 1874 uzyskał dyplom inżyniera mechanika.

Po powrocie do kraju rozpoczął pracę w zakładach Lilpop, Rou Loewenstein, w 1876 roku wziął ślub i wtedy również wyjechał do St. Petersburga jako przedstawiciel firmy. Po kilku latach ciężkiej pracy został mianowany jako sekretarz generalny trzech największych syndykatów w Rosji czyli wagonowego, szynowego i kolejowego. W Rosji Stanisław Olszewski otworzył również własne biuro techniczne i dzięki temu nawiązał współpracę z N. Benardosem, gdzie w 1885 roku wspólnie uzyskali francuski patent na spawanie łukowe.

Zapewne dzięki Olszewskiemu firma Lilpop, Rou Loewenstein, jako pierwsza w Polsce wprowadziła spawanie łukowe elektryczne. Stanisław Olszewski zmarł 15 VII 1898 r w Giessen, a pięć dni później został pochowany w Rodzinnym Grobowcu w Warszawie.

Opracowane na przełomie wieków metody spawanie, pozwoliły znaczny wzrost przemysłu i rzemiosła. Szczególnie było to ważne na ziemiach polskich, które niestety ze względu na zaborców oraz zniszczone przez działania wojenne były bardzo zacofane. Polska wprowadziła spawanie w wielu dziedzinach i osiągnęła w tej dziedzinie światowy poziom. Było to możliwe dzięki wielkiemu zaangażowaniu polskiego profesora Stefana Bryła, najwybitniejszy polski spawalnik okresu międzywojennego. 

Stefan Bryła urodził się w Krakowie 17 VIII 1886 r Studia zakończył na Politechnice Lwowskiej na Wydziale Inżynierii Lądowej w 1908 r. Rok później się doktoryzował. W 1910 roku uzyskał habilitację ze statyki budowli i wtedy rozpoczął też wykłady z encyklopedii nauk inżynierskich. W tym samym roku wyjechał na dwuletnie studia, po zakończeniu studiów w 1912 roku wyjechał do USA gdzie brał udział w budowie najwyższego budynku tamtych lat 250 metrowego Woolworth Building w Nowym Jorku.

W 1918 roku Bryła wrócił do Polski i rok później rozpoczął pracę w Ministerstwie Robót Publicznych. W 1920 roku został profesorem zwyczajnym budowy mostów na Politechnice Lwowskiej. W 1934 roku został powołany na stanowisko profesora na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Pracował na tym stanowisku aż do tragicznej śmierci w 1943 r.

Profesor był wielkim entuzjastą konstrukcji stalowych budowalnych i mostowych, a wprowadzenie do tych konstrukcji technologii spawania było Jego największym wkładem do polskiej nauki. Zajmował się pracami teoretycznymi, badaniami połączeń spawanych oraz rozwiązań konstrukcyjnych. Wiele konstrukcji inżynierskich w okresie międzywojennym było zaprojektowane przez prof. Bryłę. Najsłynniejsza Jego konstrukcja znana na skalę światową był pierwszy w całości spawany most ukończony w 1928 r. Przy opracowaniu tego mostu profesor opracował również pierwsze przepisy dotyczące konstrukcji spawanych. Dwie pierwsze konstrukcje spawane budowlane również zaprojektował prof. Bryła były to budynek PKO w Warszawie i najwyższy budynek w przedwojennej Polsce czyli gmach Towarzystwa Prudential. 

W czasie okupacji profesor Bryła prowadził tajne nauczanie na Wydziale Architektury, kierował Biurem Wojskowym Przemysłu a także starał się stworzyć Tajną Organizację Inżynierską. W 1942 r został aresztowany i po krótkim okresie zwolniony, w 1943 r ponownie został aresztowany i w tym samym roku rozstrzelany w ulicznej egzekucji w Warszawie.

Rozwój spawalnictwa w Polsce nie byłby możliwy tylko w oparciu o materiały i maszyny z zagranicy dlatego produkcję elektrod wprowadził i rozwijał prof. Józef Pilarczyk a głównym producentem maszyn i urządzeń była firma Perun kierowana przez inż. Alfreda Sznerra.

Józef Pilarczyk urodził się 21 III 1909 r w Hermanowicach na Śląsku. W 1933 r pracując w Hucie Pokój w Nowym Bytomiu uzyskał tytuł inżyniera metalurga na AGH Kraków. W 1934 r został przeniesiony do organizowanego w hucie „Baildon” w Katowicach zakładu produkcji elektrod. Na początku zakład produkował 5 rodzajów elektrod otulonych po podpisaniu umowy licencyjnej z firmą Agil Chemie-Werke produkcja wzrosła do 12 rodzajów żeby 1938 r osiągnąć 15 różnych rodzajów elektrod otulonych. W 1935 r Józef Pilarczyk rozpoczął swoją historię z nauczaniem. W kwietniu i maju prowadził pierwsze zajęcia na kursach spawania elektrycznego, zorganizowane przez Towarzystwo Kursów Technicznych oraz firmę Elektrobudowa. A od 1937 r prowadził kursy na spawalni huty „Baildon”.

Po wybuchu wojny pracował w Stalowej Woli następnie w Bytomiu, a od 1942 r w Krakowie, później został przeniesiony przez władze Polski do Katowic gdzie pracował w hucie a później przyjął stanowisko zastępcy dyrektora Instytutu Spawalnictwa. Po śmierci dyrektora B. Szuppa w 1958 r został dyrektorem i piastował to stanowisko do roku 1967. Równocześnie z pracą w Instytucie prowadził również wykłady na Politechnice Śląskiej w Gliwicach. Bardzo bogata bibliografia obejmuje ponad 20 podręczników 2 skrypty oraz wiele referatów na krajowych i zagranicznych konferencjach. Prof. Józef Pilarczyk zmarł 5 XI 1978 r w Katowicach i został pochowany na cmentarzu w Ustroniu.

            Alferd Sznerr urodził się w Turku koło Kalisza w 28 XII 1883 roku. Uczył się w Polsce oraz za granica, w 1910 r zakończył studia z doktoratem w którym określił własności skroplonych gazów. Doktorat ten uzyskał na Uniwersytecie we Fryburgu na Wydziale Przyrodniczym gdzie studiował chemię. Po studiach jako pełnomocnik francuskiej firmy L’Air Liquide, założył w Warszawie biuro sprzedaży importowanych gazów i urządzeń i maszyn do cięcia oraz spawania. Ze względu na coraz większe zapotrzebowanie na gazy została uruchomiona w 1910 r produkcja tlenu w firmie „Perun”. Z inicjatywy A. Sznerra nastąpiło połączenie firmy „Perun” oraz przedstawicielstwa L’Air Liquide i z połącznia tych dwóch podmiotów powstało Francuskie Towarzystwo Akcyjne „Perun”, i wtedy rozpoczęto wytwarzanie sprzętu oraz materiałów spawalniczych. Na czas działań wojennych produkcja została przerwana i wznowioną ją zaraz po zakończeniu wojny. W 1919 r Alfred Sznerr został dyrektorem i pełnił to stanowisko do 1944 r. W fabryce produkowano gazy tlen oraz acetylen ale również bezpieczniki wodne, przetwornice do acetylenu, reduktory, palniki i spoiwa do spawania gazowego i elektrycznego. W latach 1918-1939 powstały filie w Bydgoszczy, Lwowie, Trzebini, Dąbrówce Małej i Skarżysku. Z inicjatywy A. Sznerra powstał w 1928 r Związek Polskiego Przemysłu Acetylenowego i Tlenowego przemianowany później na Stowarzyszenie dla Rozwoju Spawania i Cięcia Metali w Polsce. Jako jeden z kilku inżynierów w czasie okupacji opracowywał plany odbudowy przemysłu po wojnie. Zmarł 30 VII 1945 roku.

Tak samo jak A. Sznerr w Polsce spawalnictwo propagował również profesor Zygmunt Dobrowolski. Urodził się 13 V 1891 roku w Warszawie i w 1923 ukończył studia na Lwowskiej Szkole Politechnicznej na kierunku budowy parowozów. W trakcie studiów pracował w warsztatach PKP i tam po raz pierwszy zetknął się z techniką spawalniczą. Po zakończeniu studiów wrócił do Warszawy i tam został zatrudniony w nowo powstałej firmie budującej parowozy jako inżynier ruchu. Szerokie zainteresowania Z. Dobrowolskiego zostały zauważone i gdy w 1928 r kiedy powstał z inicjatywy Stowarzyszenia dla Rozwoju Spawania i Cięcia Metali miesięcznik Spawanie i Ciecie Metali zaproponowano Mu pozsadę dyrektora i redaktora naczelnego. W następnym roku został zatrudniony w Towarzystwie Akcyjnym Perun na stanowisku głównego inżyniera i kierownika wydziału spawania. Z jego inicjatywy powstał kolejny magazyn branżowy mianowicie dwumiesięcznik „Spawacz” przeznaczony dla praktyków.

Po klęsce wrześniowej wyjechał do Paryża i tam został kierownikiem ośrodka dokumentacji Francuskiego Instytutu Spawalnictwa, mającego najstarszą na świecie bibliotekę spawalniczą. Po zakończeniu wojny w  1945 roku Z. Dobrowolski powrócił do Warszawy i tam został rzeczoznawcą w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego. W 1951 roku otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego i został kierownikiem Katedry Spawalnictwa na Wydziale Mechanicznym Technologicznym Politechniki Warszawskiej. Po reaktywacji miesięcznik pod nowa nazwą „Przegląd Spawalnictwa” został jego redaktorem naczelnym. Z. Dobrowolski zmarł 12 VIII 1981 roku w Warszawie. 

            Rozmawiając o spawalnikach, którzy najbardziej się przyczynili do rozwoju spawalnictwa w Polsce, nie możemy zapomnieć o Piotrze Tułaczu. Był spawalnikiem, konstruktorem lotniczym, autorem książek. Prowadził wykłady pisał referaty i przyczyniał się do rozwoju spawalnictwa w Polsce. Piotr Tułacz urodził się 11.11.1892 roku w Nadwórnej, W 1920 roku zakończył studia w Paryżu i rozpoczął pracę w Parku Szkoły Lotniczej w Bydgoszczy. Po dwóch latach przeniesiono go do 3 Pułku Lotniczego w Poznaniu. W 1923 r zaprojektował i zbudował szybowiec M-1, a trzy lata później został głównym projektantem samolotu SP-1.

W 1927 roku został dyrektorem Katowickiego Oddziału Związku Polskiego Przemysłu Acetylenowo Tlenowego i zajął się organizacją ośrodka szkoleniowego spawaczy w Katowicach, później rozpoczął prawdopodobnie jako pierwszy na świecie przeprowadzać testy psychotechniczne dla kandydatów na spawaczy.

W marcu w 1931 złożył w Urzędzie Patentowym dwa wnioski na temat „Automatyczna wytwornica acetylenu” oraz „Bezpiecznik wodny do aparatów acetylenowych”. Na oba wnioski otrzymał patent w 1933 roku.

Również w 1931 roku rozpoczął pracę na Akademii Górniczej w Krakowie. Pracował tam aż do 1939 roku pracując ze studentami, ale jednocześnie organizował kursy na spawaczy w Katowicach, Krakowie oraz Lwowie. Swoją prace na uczelni łączył z badaniami połączeń spawanych oraz nowych technologii. Rozpoczął również pracę nad możliwością zastosowania spawalnictwa w kolejnictwie. W tej dziedzinie złożył trzy wnioski do opatentowania i otrzymał na nie patenty. W 1936 roku jednym z wniosków był „sposób spawania główek szyn”. W złączu tym spawano doczołowo płomieniem acetylenowym szyny na całym przekroju, a następnie na miejscu spojenia nasuwano podkładkę o specjalnym kształcie, która spawano z dwóch stron jednocześnie, u nasady szyjki.

Początkowe lata XX wieku były okresem największego rozwoju spawalnictwa w Polsce, było to możliwe dzięki wybitnym często bezimiennym specjalistom.